Gezondheidszorg in Cuba en meer!

Buenas!

Het is weer geen kort verhaal geworden, maar inclusief een lesje Spaans in Latijns-Amerika en een lesje geschiedenis over de gezondheidszorg van Cuba. Het is hier nu al een paar uur aan het regenen en onweren en ben een beetje aan huis gekluisterd. Dit heb ik nog niet eerder gezien hier, de straten zijn helemaal onder gelopen en de temperatuur is Nederlands (denk ik)…

Het inburgeren gaat al wat beter... Een volledig ‘buenos dias’ of ’buenas tardes’ zeg ik steeds minder vaak en ik raak gewend aan de (a-)logistieke zaken. Het dialect van Latijns-Amerika danwel Cuba kan ik steeds beter verstaan, al blijft het fijn dat de artsen en mijn ‘Cubaanse familie’ duidelijk spreken. Ik ben verrast over hoe snel het begrijpen van de taal vooruit gaat.
Een aantal verschillen met Spaans in Spanje hoor je terug in grammatica en woorden/uitdrukkingen. De 2e persoon meervoud ‘jullie’ gebruiken ze in Latijns-Amerika niet. Hier verkopen ze ‘un jugo’ en niet ‘un zumo‘ (= sap). ‘Estoy apurado’= ‘ik ben gehaast’, maar in Spanje kennen ze ‘apurado’ niet. Zowel de C, Z als S worden als een S uitgesproken, daarom weet ik minder goed hoe je woorden schrijft wanneer ik ze hoor. In Spanje spreken ze vaak alle letters uit, hier verdwijnt de S vaak. Fonetisch: dokoe, uh je bedoelt ‘dos CUC’? En ze zeggen veel minder vaak de werkwoordsvorm ‘ik heb gezien’ en vaker ‘ik zag’.

Om mijn stage en de gezondheidszorg van Cuba wat beter te begrijpen, zal ik het een en ander toelichten.
In de jaren ’50 bestonden in Cuba 3 gezondheidssystemen. De rijken hadden beschikking over privégeneeskunde en een deel van de bevolking kon rekenen op zorg via haar werkgever, maar de meerderheid was aangewezen op verwaarloosde staatsgezondheidsdiensten.
De revolutie, op 1 januari 1959, waren over het algemeen bevorderlijk voor de gezondheid van de Cubanen door zaken als een eigen woning, scholing, voeding en een verzekerd inkomen. Na de revolutie werd de gezondheidszorg genationaliseerd en gratis aangeboden. De staat werd verantwoordelijk voor de organisatie en privé geneeskunde is sindsdien verboden.
In de jaren ’70 werd het land opgedeeld in gezondheidszones waarbij een polikliniek verantwoordelijk werd voor de uitvoering van de zorg in een zone. Er was veel aandacht voor het opleiden van meer artsen, onder andere door het aantal medische faculteiten uit te breiden. De doodsoorzaken verschoven van infectieziekten naar chronische ziekten als hart- en vaatziekten en kanker.
In de jaren ’80 kreeg de eerstelijnsgezondheidszorg en de preventie prioriteit. De ‘médico de familia’ aka huisarts was tot dan toe nog niet geïntegreerd in het Cubaanse systeem. Dit systeem wordt vandaag de dag gebruikt. Een gemeente is verdeeld in gezondheidszones en per zone is er een polikliniek. Een polikliniek coördineert tientallen huisartsen die in de wijken werken én wonen. Een huisarts werkt in een consultorio, heeft zo’n 700-1500 patiënten wonend in een beperkt aantal straten en werkt samen met een vaste verpleegkundige. Huisarts en verpleegkundige zijn verantwoordelijk voor preventie (o.a. volgens vaste programma’s, maar kijken ook naar drinkwatervoorziening), educatie, curatieve zorg en rehabilitatie. De bevolking wordt verzocht om naar hun ‘eigen’ huisarts te gaan, maar ze zijn vrij om hun eigen huisarts te kiezen. De huisarts verdeeld zelf zijn tijd over het consultorio en huisbezoeken. Iedere patiënt is ingedeeld in een risicogroep (kort gezegd: 1= gezond, 2=ongezonde leefstijl zoals roken en alcohol, 3=chronische ziekten zoals hoge bloeddruk en suikerziekte, 4=ziek zoals verminderde nierfunctie of verslechterde visus door de diabetes). De risicogroep bepaalt hoe frequent de patiënt bij de huisarts komt of dat er een huisbezoek plaatsvindt. De huisartsen en verpleegkundigen werken samen in basisgroepen van max. 20 personen die maandelijks verplicht minimaal 4 uur samenkomen. In zo’n groep zit ook een psycholoog, internist, gynaecoloog en kinderarts. Nu heeft iedere Cubaan dus gratis toegang tot gezondheidszorg. Het maakt qua salaris hier niet uit of je chirurg of huisarts bent, allen verdienen slechts 20 CUC (= 16 euro) per maand en een verpleegkundige 15 CUC.

Ik was gebleven bij mijn middagje strand naar Playas del Este, stranden een kleine 20 kilometer ten oosten van Havana. We gingen met z’n vijven; Evelien, Emma en haar 2 Cubaanse vrienden die ik de avond daarvoor ook had gezien. De reis er naar toe verliep erg traag met lokale bussen, terwijl Evelien en ik verwachtten dat de locals wel zouden weten hoe te gaan. Uiteindelijk bij het strand aangekomen en gezwommen, al was het niet heel verfrissend met dat warme water ;). Aan het eind van de middag terug met de ‘taxi colectivo’, dat verliep veel sneller! En zo kon ik nog op tijd aanschuiven voor het eten.
Het eten ben ik nog niet zat hier! Vooraf was ik gewaarschuwd voor dagelijks rijst en bonen en ik eet inderdaad 5 dagen per week rijst, maar kok José Luis bevalt me prima! Kip, tonijn, ei, gehakt, schnitzel, rode bonen, zwarte bonen; hij is van alle markten thuis! De ‘groentenafdeling’ is in Cuba zeer beperkt, maar met dagelijks avocado hoor je mij niet klagen  En het exotische fruit smaakt me ook goed! Ik denk dat ik voor Cubaanse begrippen gezond en gevarieerd eet, maar dat is slechts wat ik weet van horen zeggen en ik kan het niet vergelijken.
Op zondag voor het eerst hardgelopen, om 7.00u ’s morgens. Het wordt dan licht en al snel warmer. Van José Luis had ik een weg getipt gekregen. Het is niet ideaal (gaten in de weg, kruisingen, trappetje), maar ik ben nog geen beter ‘parcours’ tegengekomen.

Ma 8-9:
Nieuwe week, nieuwe kansen! Ik zal jullie de verhalen over de administratieve beslommeringen besparen. Tegen enen verscheen ik op de polikliniek, verontschuldigend dat ik zo laat was, maar klaar om te beginnen… Ik moest me vooral niet verontschuldigen en zou een dag later beginnen, ‘tranquila tranquila’ ;) Het reizen, de zoektocht naar de juiste kantoortjes/personen en de warmte waren toch wat uitputtend, dus ’s middags niet zoveel gedaan.

Di 9-9:
7.00u hardlopen! De stad is al aardig ontwaakt op dit tijdstip, een groot verschil met zondag. Fijn om weer wat te sporten. Door de warmte zal ik steeds ‘s morgens vroeg gaan lopen. Mijn stage startte ik die ochtend in een ‘consultorio’ bij doctora Marya. Het consultorio bestaat uit een wachtkamer met 10 stoelen, 2 spreekkamer(tjes), een onderzoekskamer met een stalen onderzoeksbank en een wc zonder toiletpapier en waarbij het licht en de kraan het niet doen. Primaire preventie? Hygiëne? Handen wassen na iedere patiënt (danwel met alcohol) zit er hier niet in! In de spreekkamer van dra. Marya is er o.a. een kast vol papierendossiers, bakjes met dossiers van ‘de zwangeren’ en ‘de lactanten’ (= moeders die borstvoeding geven) en een stapel receptpapier. En niet onbelangrijk, een ventilator. Ze is een erg vriendelijke dokter, die duidelijk spreekt. Wel snel, maar mijn begrip in het medische wereldje is een stuk beter dan op straat. Ze geeft uitleg over het programma ‘moeder en kind’ tijdens de zwangerschap en daarna, want een consultorio dient namelijk ook als verloskundigenpraktijk en consultatiebureau. We zien patiënten met een pijnlijke pols, een wond op het been, enkelen met een hoge bloeddruk en diabetes die nadrukkelijk worden gewezen op hun dieet en uitgebreid uitleg krijgen over wat ze wel en niet moeten doen. Tevens een vrouw die voor een uitstrijkje komt. Vrouwen krijgen vanaf 25-jarige leeftijd, iedere 3 jaar een uitstrijkje volgens het ‘programma baarmoederhalskanker’. Dit is eerder en frequenter dan in Nederland, o.a. omdat meisjes hier eerder seksueel actief zijn. ’s Middags stonden er geen huisbezoeken gepland dus ik was ‘vrij’.
Hanna, een medestudente uit Leiden, was inmiddels gearriveerd. Zij gaat een zelfde soort stage doen, maar begint een week later. Tot een paar weken geleden wisten we niet dat we in hetzelfde huis zouden verblijven, maar erg gezellig om een (Nederlands) maatje hier te hebben.

Wo 10-9:
Om 8.30u beginnen mijn ‘werkdagen’ bij het consultorio. Ik kan nog niet echt iets doen, want naast het feit dat de taal een uitdaging is, ben ik niet zomaar thuis in het administratieve systeem. Sowieso gaat elke onderzoeksaanvraag, recept, verwijzing e.d. op papier. Voor veel aandoeningen gebruiken ze andere medicijnen (als eerste keus) dan wij en voor sommige (?) medicijnen is een certificaat nodig. Zelfstandig werken wordt hierdoor lastig! Maar ik begrijp alweer veel meer van de consulten dan de dag daarvoor, fijn  Wat onder andere opvallend is, is de tijd die ze nemen voor een patiënt. Ze weten nooit waar iemand voor komt, want patiënten komen niet op afspraak. Na een lange lunchpauze waarbij ik mezelf heb vermaakt bij een nabijgelegen marktje, gingen we bij een aantal patiënten langs. Havana staat vol met flats en de meeste mensen wonen in een appartementje. Dus je hebt al snel honderden patiënten in een straat wat praktisch is voor huisbezoeken. We zien o.a. twee baby’s van 5 en 7 dagen oud waarbij ‘oma’ veel zorgt voor moeder en kleinkind. Ik vond het vooral erg leuk en boeiend om te zien hoe die mensen wonen (inrichting, grootte, hygiëne etc.).

Do 11-9:
Dra. Marya zou niet aanwezig zijn vandaag, dus ik mocht naar de eerste hulp (‘emergencia’ = urgent) en ben met dra. Alvarez meegelopen. De eerste hulp gaat hier als volgt... Er is een wachtkamer en een dokter die in een consultkamer zit met wederom een stalen onderzoeksbank. Doktor roept ‘próximo’ (= volgende) en de patiënt komt de kamer is en zijn klacht/vraag wordt behandeld. Urgentie? Ver te zoeken! Soms komen er zaken voorbij die in een consultorio thuishoren, maar als die dokter er niet is, komen ze naar de polikliniek. Op een papiertje wordt een lijst met patiënten bijgehouden, waarbij alleen het noteren van naam en adres al een uitdaging is, maar oefening baart kunst. Veelvuldig komen patiënten voor bloeddruk controle en ‘yes’ dat mag ik doen ;). Een benauwde patiënt met astma krijgt een papiertje mee voor de verpleegkundige om te vernevelen en kan daarna naar huis. En dit alles met muziek van Enya en Céline Dion op de achtergrond die voortkomt uit de telefoon van dra. Alvarez die in de bureaula ligt. In tegenstelling tot het consultorio zien we in een paar uur veel meer patiënten, de snelheid lijkt wel op de polikliniek chirurgie in Nederland. Indien zich spoedsituaties voordoen, legt ze haar werk neer, doet de deur op slot en beslist of de patiënt moet worden overgeplaatst naar het ziekenhuis of niet. Ze hebben de spullen om de patiënt te stabiliseren in de polikliniek. Ook ’s nachts is de eerste hulp van de polikliniek toegankelijk. ‘Helaas’ was er geen spoedgeval.
Oh en vergeten te vermelden, maar zeer interessant betreft ‘privacy’. Het lijkt wel of ze daar nog niet over hebben gehoord in de gezondheidszorg. Patiënten komen zonder pardon een kamer binnenlopen als ze vinden dat hun vraag of recept wel even tussendoor kan. Bij de eerste hulp dacht ik op een gegeven moment dat 1 patiënt zat met familie, maar het bleken 3 patiënten te zijn. Voor je het weet ontstaat er een theeclubje en kan ik niet meer volgen waar het overgaat door het dialect wat de dames spreken.
’s Middags met Hanna naar Spaanse les geweest bij een vriendin van Carmina. Een dame van in de 70 die in het verleden veel les heeft gegeven aan buitenlandse studenten. Leuk en leerzaam en volgende week zal ik 1x individueel les hebben en 1x samen met Hanna waarbij we o.a. zullen praten over ‘gezondheidszorg’.

Vr 12-9:
Deze ochtend heb ik in het consultorio bijna alleen maar baby’s en kinderen gezien voor reguliere controles. Waarbij ik eerder in de week weinig medische kennis op deed, maar vooral taalkennis, was dit vandaag anders. Erg leuk en nuttig om de kinderen te zien en de bijbehorende schema’s van groei, ontwikkeling en voeding etc. Ik heb te weinig kinderen gezien tijdens mijn opleiding om deze schema’s goed voor ogen te hebben. Zowel oma, moeder en kind komen naar het consultorio en nemen zelf de papieren mee en de kleedjes voor de onderzoeksbank. Ook andere patiënten nemen zelf hun uitslagen van de specialist, dan wel aanvullend onderzoek mee. De patiënt heeft wat dat betreft meer eigen verantwoordelijkheid hier dan in Nederland. De spreekkamer was al niet groot, maar met 7 (!) eerstejaars geneeskundestudenten erbij werd het krap (en dat met slechts 2 stoelen en dus 6 staande studenten. Elke woensdagochtend lopen er 2 derdejaars mee en elke vrijdag zo’n 7 eerstejaars. ‘Gelukkig’ gingen ze na een paar uurtjes weg, want het zag er onprofessioneel uit vond ik. Ook vandaag zouden er geen huisbezoeken zijn, jammer!
Hanna heeft al een paar weken vakantie in Cuba erop zitten en na haar verhalen krijg ik al zin in mijn vakantie! ’s Avonds met Hanna wat gaan drinken bij een restaurantje met live Cubaanse muziek. ‘Calle 23’ aka ‘la Rampa’ is een lange straat met veel barretjes, restaurantjes, clubs, bioscopen e.d. Daarna door naar een ander tentje waarbij nog niet eens het hek doorgingen of al werden aangesproken door een paar Cubaanse gasten. Voor je het weet lopen ze met je mee naar binnen en vragen ze binnen 5 minuten of je die avond met ze meegaat naar een club. De rest van de avond met hen gepraat en wat gedronken. Leuke avond gehad (zonder mee te gaan naar een club), maar toch fascinerend hoe Cubanen buitenlanders benaderen. Ook op straat word je namelijk continu aangesproken of toegefloten. Ze willen weten waar je vandaan komt of je een taxi wilt of ze willen geld of eten of roepen maar wat raak. Er zijn weinig plekken waar het rustig is en waar je niet wordt ‘lastig gevallen’. Ik voel me veilig in Havana, zowel overdag als ’s nachts, en heb niet idee dat ze mijn portemonnee willen. Ik ben iets van gedachten veranderd nadat bij Hanna een poging werd gedaan haar tasje weg te grissen.

Conclusie: ik heb het hier al veel meer naar m’n zin! De consulten kan ik grotendeels volgen en de gezondheidszorg is erg interessant hier, maar ik hoop nog meer zelf te kunnen gaan doen. Dat Hanna er sinds een paar dagen is, zorgt voor veel gezelligheid.

Besos,
Jozien